• Home
• Brouwerijplein
• Nieuws
• Bier, boeken en Brabant
• Contact

Boxtel

Zie ook Esch en Liempde.

Brouwerijen in 1794 bron: Breughel - Beschreeve Staat van de Meijerij
Er zijn dertien Brouwerijen waar onder twee Huisbrouwerijen, dat zijn de zulken, die alleen van de Graanen, die door een of ander particulier, aan zoo eene Brouwerije wordt bezorgt voor Rekening en tot Consumptie van die Lieden, Bierbrouwen.

Brouwerijen in 1816 bron: Brugmans - Statistieken van de Nederlandse nijverheid uit de eerste helft der 19e eeuw
2 brouwerijen met 4 werklieden.
Voormalige staat:		Matig naar derzelve uitgebreidheid.
Huidige staat:		Als bevorens.
Consumptie:		Voor deze en naar de naburige gemeentes.

Brouwerijen vanaf 1900 bron: Friedrich - Brauereiverzeichnis Niederlande (1997)
1a.	G. de Leijer, bierbrouwerij De Kroon	1900
1b.	Henri de Leijer, bierbrouwerij De Kroon	1915
1c.	Jos. de Leijer, bierbrouwerij De Kroon	1959
1d.	Brouwerij De Kroon C.V.	1966
2.	A. de Visser	1900
3a.	J.J. van der Eerden	1920
3b.	Van der Eerden van Deursen	1955
4a.	G. van Leeuwen	1900
4b.	H.G. van Leeuwen	1925

Aantal brouwerijen sinds 1980 → in 2 bedrijven actief
Halsche Stoombierbrouwerij
Postadres: Groenestraat 15, 6681 DW Bemmel (Gelderland)
Telefoon: -
Opgericht: 2013
KVK-nummer: 59019859
Brouwerijhuurder
Meer informatie over Halsche Stoombierbrouwerij op de website Nederlandse Biercultuur
De Gaperd Speciaal Bier Brouwerij
Adres: Boxtel
Opgericht: 2017
Gestopt: 2019
Onafhankelijke brouwerij
Meer informatie over De Gaperd Speciaal Bier Brouwerij op de website Nederlandse Biercultuur
Brouwerij Cerberus
Postadres: De Papiermaker 59, 5283 ZR Boxtel
Telefoon: -
Opgericht: 2018
KVK-nummer: 73641499
Brouwerijhuurder
Meer informatie over brouwerij Cerberus op de website Nederlandse Biercultuur

Enkele aantekeningen over de historie van bierbrouwerijen in Boxtel

(Artikel met dank aan Pierre van Amelsvoort die in 2004 de publicatie Bierbrouwerijen in Boxtel schreef.)

In Boxtel zijn ongetwijfeld vele brouwerijen geweest. Vroeger werd er immers bier in plaats van water gedronken en koffie, thee en frisdrank waren toen nog onbekend. Dat er bier in plaats van water gedronken werd, was gebaseerd op de kennis dat men van water ziek werd en van bier niet. Wat men nog niet wist is dat doordat bij de bereiding van bier het water gekookt werd, er feitelijk het benodigde water gedesinfecteerd werd. Brouwen van bier was in die tijd een huiselijke aangelegenheid, dat regelmatig plaats vond. Degene die brouwde deed dat voor de hele buurt of voor de eigen herberg. Dergelijke fenomenen zien we nu nog steeds in landen als Afrika en Zuid Amerika. In deze notitie worden na een klein onderzoek enkele gegevens op een rij gezet.

Het bier in de middeleeuwen was niet het bier dat wij nu kennen. Het alcoholpercentage was gering, zo'n 2 tot 3 procent, het bier was troebel en had slechts een geringe schuimkraag, als daar al sprake van was. In een stenen pul of kruik zie je het uiterlijk niet en bovendien werd je dorst gelest.

Deze kleinschalige thuisbrouwerijen uit de middeleeuwen zijn verdwenen als gevolg van de handel en de opkomst van nieuwe technieken, die een grotere investering vergde. Het zelfde gebeurde in de XX-ste eeuw met de kleinschalige brouwerijen, toen de brouwers overschakelde van hoog gistend bier naar laaggistend bier, ons huidige pilsje.

In diverse archieven treffen we de onderstaande gegevens over bierbrouwerijen aan.

XVII eeuw
Het monumentale huis op Duinendaal 4, genaamd Het Anker was in de XVII eeuw een brouwerij. Het pand bestaat nog steeds. Waarschijnlijk is het pand rond 1650 gebouwd als bierbrouwerij, met de productie werden de Kanunniken die rond de kerk woonden betaald, ze kregen acht pond bier per dag. In 1793 wordt deze brouwerij, genaamd 't Anker, verkocht aan het bierbrouwers geslacht de Leijer. De brouwerij werd verkocht met 'alle gerief' zoals tonnen, koperen ketels, trechters en een bierwagen. De Leijer brouwde tot 1849 bier in 't Anker, toen is het pand verkocht aan de kerk. Op dat moment was er ook nog een branderij voor de bereiding van gedestilleerd ⁽¹.

Op 15-11-1678 wordt een huurovereenkomst gesloten, betreffende huis met brouwerij gesitueerd (toponiem) Joelen te Boxtel. Peeter Willem Schepens verhuurt een huis met brouwerij in Boxtel aan Willem van den Broeck (getuigen: Adriaen van Berendonck -kan niet schrijven- en Herbert van Wintelroij) ⁽².

XVIII eeuw
In een notariële acte van 1720 machtigen de kinderen van wijlen Anselmus van de Wijngaert hun broer Dominicus om de financiele zaken van wijlen hun vader af te handelen. Deze Anselmus wordt van beroep bierbrouwer te Boxtel genoemd ⁽³.

In 1722 bekent Joannes van Tuijl een som van 1200 gulden schuldig te zijn aan zijn broer Anselmus van Tuijl, welk bedrag bestemd is voor de aankoop van huis De Pauw in Boxtel. Joannes van Tuijl wordt bierbrouwer van beroep genoemd ⁽⁴. Vermoedelijk gaat het hierbij om de Rechterstraat 2 - 6. Dit huis wordt in 1736 de Dubbelen Arent genoemd en in 1792 de Pauw ⁽⁵.

In een inventarisatie van huizen in 1736 en 1792 wordt het huis in de Clarissenstraat 6 Brouwkuyp genoemd. Waarschijnlijk was dit een herberg waar bier gebrouwen werd.

In een huizen overzicht (1736) wordt op Duijnendaal genoemd "Een huijsinge, stalinge, brandhuijs, brouwerye, melterye, tuynhuysje, hoff en werff". Het gaat hier dus om een uitgebreide brouwerij met ook een mouterij erbij. De bewoner en eigenaar was Frans Bowier. Frans Bouwier was waarschijnlijk familie van Marten Bouwier die rond die tijd de drossaard van Boxtel was. Later zou hier de Dekenij gevestigd worden, de huidige katholieke pastorie ⁽⁶.

Op 2-12-1738 verhuurt Helena Vervoort, weduwe van Maurits Vervoort, haar brouwerij aan Adrianus Vervoort (getuigen: Paulus Gerits van Cuijck en Gerit van Heumen) ⁽⁷.

In 1798 wordt een vermelding gemaakt van een de Leijer ⁽⁸ die bierbrouwer is, als Hendricus Francis de Leijer, geboren in Boxtel in 1774, trouwt met Maria Theresia Snieders uit Rijthoven. Zijn beroep is bierbrouwer in Boxtel. Drie van de twintig kinderen (7 uit zijn eerste huwelijk en 13 uit zijn tweede huwelijk) treden in de voetsporen van hun vader en zij en hun nazaten starten brouwerijen op in St. Oedenrode, Hilvarenbeek en Roosendaal. De Boxtelse brouwerij, er zijn ook nog twee geweest, blijft eeuwen in familiehanden.

Bij een inventarisatie van 1794 blijken er dertien Brouwerijen te zijn waar onder twee huisbrouwerijen ⁽⁹. Huisbrouwerijen "dat zijn de zulken, die alleen van de Graanen, die door een of ander particulier, aan zoo eene Brouwerije wordt bezorgt voor Rekening en tot Consumptie van die Lieden, Bierbrouwen", zo wordt vermeld. Huisbrouwerijen zijn dus brouwerijen die in opdracht van derden brouwden en geen eigen verkoop hadden ⁽¹⁰.

XIX eeuw
In 1816 wordt genoemd: 2 brouwerijen met 4 werklieden. Voormalige staat: Matig naar derzelve uitgebreidheid, huidige staat: Als bevorens. Consumptie: Voor deze en naar de naburige gemeentes ⁽¹¹.

In andere stukken wordt genoemd de brouwerij van de Leijer aan de Eindhovenseweg ⁽¹². Deze is in het midden van de negentiende eeuw verkocht aan van der Eerden en het pand bestaat nog steeds.

XX eeuw
In de XX-ste eeuw had Boxtel vier brouwerijen, die ook allemaal in deze eeuw zijn gestopt met de productie van bier.

Bierviltje brouwerij De Kroon Boxtel (collectie Kees Schrover)

Brouwerij de Leijer / De Kroon: G. de Leijer, bierbrouwerij De Kroon (1900), Henri de Leijer, bierbrouwerij De Kroon (1915), Jos. de Leijer, bierbrouwerij De Kroon (1959), Brouwerij De Kroon C.V. (1966). Fried de Leijer besluit in 1954, als laatste brouwerij in Boxtel te stoppen met bier brouwen en voortaan verder te gaan als agent voor een andere brouwerij. Wel blijft hij frisdrankenfabrikant tot ook hier een aantal jaren later een einde komt. Het pand aan de Brugstraat in Boxtel is nog steeds herkenbaar als brouwerij, de mouttoren is nog aanwezig, maar de inrichting is helaas verloren gegaan. De drankengroothandel bestaat ook vandaag de dag nog en nog altijd is hier een de Leijer actief ⁽¹³.

Brouwerij van A. de Visser (1900).

Brouwerij van der Eerden aan de Eindhovense weg: J.J. van der Eerden (1920), Van der Eerden van Deursen (1935). Deze brouwer heeft tot circa 1935 gebrouwen.

Brouwerij G. van Leeuwen (1900), H.G. van Leeuwen aan de Bosscheweg. Deze brouwerij lag tegenover het tolhuis de Halsche Barrier (gebouwd 1741 en afgebroken 1966) waar ook een herberg was. In een studie van de heemkunde kring Boxtel wordt gesproken over de brouwketels van geel koper ⁽¹⁴. Dezelfde studie vermeldt dat de "brouwersknechts vrij drinken hadden in de herberg de Halsche Barrier en menigeen had aan 18 liter per dag niet genoeg".

De geschiedenis van de Boxtelse brouwerijen is lang nog niet compleet en vast en zeker is er nog veel materiaal in de archieven voor handen. Wellicht dat op een later moment het beeld compleet kan worden gemaakt. Het beeld van het steeds kleiner wordend aantal plaatselijke brouwerijen geldt niet alleen voor Boxtel. Nieuwe investeringen voor nieuwe technieken en marketinginstrumenten, zoals de aankoop van cafés voor een gegarandeerde afzet, distributie kanalen en internationale reclame campagnes hadden een concentratie van grootschalige brouwers tot gevolg. Hiermee ging ook de smaakvervlakking van de consumenten gepaard. De laatste decennia kan een toename geconstateerd worden van speciale bieren. En ook in Noord Brabant zien we geleidelijk aan weer kleinschalige brouwerijen ontstaan, waaronder Schijndel, Uden, Oss, 's Hertogenbosch, Tilburg, Kaatsheuvel, St. Michelsgestel.

Bronnen
• ¹⁾ H. de Leijer, De historie van een brouwersgeslacht.
• ²⁾ Notaris Johan Leermakers, Oirschot, Inv. 231-235, Folio 50.
• ³⁾ Notaris Heribert van Audenhoven, Oirschot, Inv. 185-189, folio 62, procuratie acte 29-6-1720.
• ⁴⁾ Notaris Heribert van Audenhoven, Oirschot, Inv. 185-189, folio 207, schulbekentenis acte 14-2-1722.
• ⁵⁾ J. de Visser, Boxtel binnenste buiten, 1993.
• ⁶⁾ J. de Visser, Boxtel binnenste buiten, 1993.
• ⁷⁾ Notaris Cornelis van Noort, Oirschot, Inv. 261-270, Folio 68.
• ⁸⁾ De naam de Leijer wordt vaak genoemd in verband met de betalingen van gruijtrecht in de archieven van de Heeren van Stapelen, de beheerders van het gruijtrecht in Boxtel. (Bron: H. de Leijer, De historie van een brouwersgeslacht.)
• ⁹⁾ Website Jan van Pelt.
• ¹⁰⁾ Website Jan van Pelt.
• ¹¹⁾ Website Jan van Pelt.
• ¹²⁾ H. de Leijer, De historie van een brouwersgeslacht.
• ¹³⁾ H. de Leijer, De historie van een brouwersgeslacht.
• ¹⁴⁾ Gied Segers, Omziend naar de toekomst, 1991.

Mouttoren van voormalige brouwerij De Kroon in Boxtel blijft wellicht overeind

Boxtel (15-7-2019) - De mouttoren van de voormalige bierbrouwerij De Kroon in Boxtel bij de dubbele overweg blijft wellicht overeind als de fietstunnel onder het spoor in de Tongersestraat wordt gerealiseerd.

Voormalige brouwerij 'De Kroon' aan de van Hornstraat is een gebouw dat kenmerkend is voor het rijke brouwersverleden dat Boxtel heeft en velen zullen het gebouw met zijn herkenbare mouttoren kennen. Het gebouw is door de monumentencommissie naar eigen zeggen waardevol genoeg bevonden om gemeentelijk monument te worden maar er is echter afgezien van aanwijzen tot monument.

D66 pleit er al lange tijd voor om bij de bouw van de fietstunnel onder het spoor in de Tongersestraat rekening te houden met de voormalige bierbrouwerij, die naast de toekomstige onderdoorgang staat.

Op de geplande locatie van de fietstunnel bevindt zich op dit moment het complex van drankengroothandel de Leijer. Een complex dat rond het jaar 1900 is gebouwd, als "brouwerij de Kroon". Al lang voordat dit complex gebouwd werd stonden in dit stukje van de wijk Breukelen verschillende brouwerijen en herbergen. Boxtel is van oudsher een echt brouwersdorp met vele thuisbrouwers en professionele brouwers. De eerste melding van een brouwerij op dezelfde plek als de huidige brouwerij in ruste is brouwerij "de roode leeuw" in 1733.

• Meer informatie over Boxtel op deze site.
• De website Nederlandse Biercultuur.nl over De Kroon (Boxtel).
• www.bieretiketten.nl vond 22 etiketten.
• Misschien heeft u (oude) foto's van bierbrouwerij De Kroon in Boxtel, laat het me weten via het contactformulier.

Cultuurhistorische Inventarisatie Noord-Brabant / Monumenten Inventarisatie Project

Boxtel - Duinendaal 4
Onderkelderd eenlaags huis met topgevel (17e eeuw). Rijksmonument.
N.B. Inwendig met originele balken en kapconstructie.
Boxtel - van Hornstraat 1-1a
Brouwerijcomplex van woning en bedrijfsgebouwen (ca. 1900-1960)
Karakteristiek gelegen aan het Smalwater. Eenlaags woning met bedrijfsgedeelte onder mansardedak met wolfseinde. Aan de achterzijde een serre. Aan de achterzijde een serre. Aan de straatzijde een bakstenen tuinmuurtje met sierijzerwerk (ca. 1955).
Haaks erop een eenlaags bedrijfsgedeelte onder schilddak gedekt met oud hollandse pannen. (19e eeuw).
Hoogbouw onder zadeldak en platdak (ca. 1930).
Rond de bebouwing diverse kleinere bomen en heesters. Aan de Tongersestraat een afscheiding met ijzeren sierhek.
(bron: CHIN-M.I.P. Boxtel 1984)

Meer lezen over Boxtel

• Stille getuigen: bierbrouwerijen in Boxtel [ download ]
  Boxtel kent veel brouwers in historie
  1994 - Archief Brabantspers (16 december)
• Genealogie van de familie De Visser uit Boxtel [ WorldCat ]
  J.J.E.M. de Visser
  1995 - Uitgeverij de Kleijn bv, Wijchen
• De Leyer uit Boxtel [ omslag ]
  P.C. Koningsbrugge
  Verschenen in: Genealogisch Tijdschrift voor Oost-Brabant, Best
  2002 - jaargang 17, nummer 4
• Bierbrouwerijen in Boxtel [ omslag ] [ WorldCat ]
  Enkele aantekeningen over de historie van bierbrouwerijen in Boxtel
  Pierre van Amelsvoort
  2004 - Deze uitgave is in samenwerking met de Bierkamer te Boxtel tot stand gekomen
• Pierre van Amelsvoort dook in de biergeschiedenis van Boxtel
  Kees van Kuilenburg
  Verschenen in: BAV Journaal, tijdschrift van Bier en Verzamelaarsvereniging BAV, Leiderdorp
  2004 - nummer 5
• Tapperijen, tappers en togen [ omslag ] [ WorldCat ]
  Een historisch overzicht van cafés in Boxtel
  Pierre van Amelsvoort
  2008 - Deze uitgave is tot stand gekomen in samenwerking met de Bierkamer te Boxtel

• '…Daer uijt hanght Den Eijngel...' [ omslag ] [ WorldCat ]
  Geschiedenis van een brouwerij, herberg en boerderij in Lennisheuvel
  George Dirven (tekst), Leo Koenraads, Xavier van Dijk, John van Lierop, Ger van den Oetelaar, José Poort (redactie)
  2017 - Uitgave van Pictures Publishers, Woudrichem